Specjalne prawa ciągnienia (SDR) a odpowiedzialność przewoźnika

Specjalne prawa ciągnienia (SDR) a odpowiedzialność przewoźnika według konwencji CMR

Temat niniejszego wpisu jest zakres odpowiedzialności finansowej i ograniczenie odpowiedzialności finansowej przewoźnika na podstawie Konwencja o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów (CMR).

Na wstępie należy wyjść od ogólnego zdefiniowania powyżej wspomnianej Konwencji o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów – w skrócie CMR. Już w Art. 1 konwencji CMR wskazano, że: „Niniejszą Konwencję stosuje się do wszelkiej umowy o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się”.

Z powyżej wyprowadzonej definicji wskazanej w art. 1 konwencji CMR wywieść trzeba to, że regulacje konwencji stosować można wobec przewoźników, niezależnie od miejsca ich zamieszkania czy przynależności państwowej, w sytuacji kiedy przyjęcie przesyłki do przewozu oraz miejsce przewidziane dla dostawy tejże przesyłki, zlokalizowane są w dwóch różnych od siebie krajach, z tym zastrzeżeniem, że przynajmniej jednym z tych krajów musi być stroną wskazanej na wstępie konwencji. Reasumując powyższe, wystarczającym jest celem możliwości skorzystania z dyspozycji konwencji CMR, aby przewoźnik odebrał przesyłkę z kraju, który jest stroną konwencji, lub do takiego kraju przesyłkę dostarczał.

Następnie przejść należy przez zakres odpowiedzialności finansowej przewoźnika oraz możliwości jej ograniczenia na podstawie już zdefiniowanej powyżej konwencji CMR. W pierwszej kolejności podnieść trzeba regułę ogólną, która została wskazana w art. 17 konwencji CMR. I tak z przywołanego art. 17 wprost wynika, że Przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpi w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Wobec czego na przewoźniku ciąży prawny obowiązek dbania o przyjęty do przewiezienia towar od momentu jego przyjęcia do wydania odbiorcy.

Oczywiście również w tym przypadku przewidziano możliwości skutecznego uchylenia się od odpowiedzialności przez przewoźnika. Przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.

Reasumując powyżej wyprowadzone okoliczności, jeżeli nie zachodzą przesłanki wskazane w ust. 2 art. 17 konwencji CMR, to od momentu przyjęcia towaru przez przewoźnika do jego dostarczenia i odebrania przez odbiorcę, przyjmuje się odpowiedzialność przewoźnika. W tym miejscu trzeba wskazać na art. 23 przedmiotowej konwencji. I tak w ust. 1 przywołanego art. 23 wskazano, że: „Jeżeli na podstawie postanowień niniejszej Konwencji przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, odszkodowanie to oblicza się według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu.”

W przypadku stwierdzenia odpowiedzialności przewoźnika za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru, przewoźnik zobowiązany jest zapłacić odszkodowanie. I tak ustalono, że odszkodowanie oblicza się nie w dacie jego zaginięcia, tylko według wartości towaru w miejscu oraz czasie przyjęcia go przez przewoźnika do przewozu. Jest to rozwiązanie, które pozwoli określić pełną wartość tego towaru, zatem przy częściowym jego zaginięciu lub zniszczeniu łatwiej jest ustalić szkodę.

Następnie zgodnie z ust. 2 art. 23 konwencji CMR – „Wartość towaru określa się według ceny giełdowej lub w razie jej braku według bieżącej ceny rynkowej, a w braku jednej i drugiej – według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości.”. Ograniczenie wskazanej w powyżej odpowiedzialności zawiera ust. 3 omawianego art. 23 omawianej konwencji, zgodnie z którym odszkodowanie nie może jednak przekraczać 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto.

Pojawia się zatem zasadnicze pytanie w jaki sposób obliczyć, jaką wartość będzie mieć powyżej wskazana 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto. W tym miejscu wyjaśnienia wymaga pojęcie jednostki rozrachunkowej, o której mowa w konwencji CMR. Jednostką rozrachunkową są specjalne prawa ciągnienia – SDR (od ang. special drawing rights) utworzonym przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Kurs tej jednostki ustalany jest w oparciu o tabelę średnich kursów ogłaszaną przez NBP, pod pozycją „SDR”.

Następnie przejść należy do praktycznego przykładu dla zobrazowania powyżej naprowadzonych zasad odpowiedzialności przewoźnika. Przyjmując, że nie zadeklarowano ani wartości towaru ani też specjalnego interesu w dostawie tegoż towaru, to stosujemy przewidzianą jednostkę rozrachunkową. I tak przewoźnik otrzymał 420 sztuk towaru o łącznej masie 1250 kg. Maksymalne odszkodowanie za zniszczenie lub zgubienie całości przewożonego towaru na dzień 8 lipca 2021 r. kształtować się będzie na poziomie 56.885,57 złotych bez znaczenia czy wartość towaru była faktycznie wyższa. Zaniedbanie przy określeniu wartości faktycznej przed przyjęciem przewoźnika nie może wiązać stron.

Dla wyjaśnienia powyżej wskazanych wartości, wartość odszkodowania oblicza się w następujący sposób: masę całkowitą towarów mnoży się o współczynnik jednostki rozrachunkowej. (omawiany przykład: 1250 kg x 8,33 = 10.412,5). Uzyskaną wartość następnie mnożymy przez kurs jednostki rozrachunkowej ustalony w oparciu o tabelę średnich kursów NBP z dnia ustalania odszkodowania (w omawianym przypadku uwzględniono wartość z dnia 8 lipca 2021 r. w wysokości 5.4632) zatem uzyskana wartość 10.412,5 x 5.4632 = 56.885,57 złotych.

Analogicznie sprawa kształtować się będzie w sytuacji zniszczenia lub zgubienia wyłącznie części towaru. Wówczas od masy początkowej wskazanej na poziomie 1250 kg (omawiany przykład) odejmujemy wartość zniszczonych lub zgubionych sztuk towaru. Skoro 420 sztuk towaru przewożonego kształtuje się na poziomie 1250 kg, to w przypadku zgubienia 100 sztuk towaru o wadze 298 kg, wartość odszkodowania kształtuje się na poziomie 13.561,51 zł.

Jak wskazano powyżej, zasada ta nie obowiązuje w przypadku wprost zadeklarowanej wartości przewożonego towaru. Jednakże w braku takiej deklaracji stosuje się powyżej wskazaną metodykę, nawet jeżeli faktyczna wartość przewożonego towaru będzie wyższa.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej.

• Wojciech Wojtala
• Prawo transportowe
• 23 lis 2021